با ورود دین مبین اسلام و رواج سنتهای کتابت، قلم که خداوند در قران به آن قسم یاد کرده بود دارای بعدی معنوی شد و جایگاه رفیعتری از گذشته یافت. هنرمندان ایرانی برای اینقلم، از جاقلمهایی استفاده می کردند که بسیار زیبا تزیین می شد پیوند قلم با فرهنگ ایران زمین با ورود اسلام، استفاده از قلمدان در مکتب خانه‌ها و مدرسه‌ها معمول شد. از دوره سلجوقیان تا تیموریان به دلیل حمایتی که از شعرا، نویسندگان و هنرمندان وجود داشت، این هنر پیشرفت زیادی نمود اما در دوره صفویه که خوشنویسی به بالاترین حد خود رسیده بود، هنر قلمدان‌سازی نیز به اوج خود رسید و قلمدانهای برجای مانده از آن دوران از ارزشمندترین و پرهنرترین آثار فرهنگی – هنری ایران به شمار می‌روند. در دوره‌های زندیه و قاجاریه نیز همچنان این هنر در اوج بود و بیشتر در میان هنرمندان اصفهانی رواج داشت. البته گفتنی است که اطلاعاتی درباره قلمدان در دوران پیش از اسلام در دست نیست. از جمله نام‌دارترین قلمدان‌سازان دوران صفویه و زندیه و قاجاریه می‌توان «محمدزمان نگارگر»، «حسن خداد»، «سمیرمی»، «محمدصادق امامی اصفهانی»، «کاظم نجف قلی»، «عبدالرحیم اصفهانی» و «آقانجف قلمدان» را نام برد. قلمدان و قلمدان‌سازی در زمره تولیداتی قرار می‌گیرد که با هنر و فرهنگ ایران رابطه و پیوند دیرینه دارد چرا که گران‌مایه‌ترین میراث‌های نقاشی و مینیاتور، تذهیب و منبت کاری هنرمندان قدیمی ما بر جعبه‌های قلمدان نقش بسته است. از طرفی قلمدان در گذشته‌ای نه چندان دور مهم‌ترین وسیله کتابت بود. از جمله نام‌دارترین قلمدان‌سازان دوران صفویه و زندیه و قاجاریه می‌توان «محمدزمان نگارگر»، «حسن خداد»، «سمیرمی»، «محمدصادق امامی اصفهانی»، «کاظم نجف قلی»، «عبدالرحیم اصفهانی» و «آقانجف قلمدان» را نام برد. انواع قلمدان قلمدان ها عمدتاً از سه دسته تشکیل شده‌اند: چوبی، فلزی و مقوایی، این قلمدان ها را در انواع و اشکال گوناگون قالب گیری می کردند و بعد روی ن نقاشی مینیاتور و به ندرت تذهیب به کار می‌بردند. رایج ترین دسته قلمدان، قلمدانهای مقوایی است که به ن پاپیه ماشه می گویند. برای تهیه این نوع قلمدان از خمیر کاغذ بعلاوه چسب استفاده می شود. علت رواج این نوع قلمدان این بود که علاوه بر سبکی ، نشکن بودن و مناسب بودن بستر برای نقاشی، جلوه ای نیز مانند چوب داشت. ابعاد قلمدان 1- کوچک یا نیم بهره با ابعاد 2 أ— 13 سانتی متر 2- متوسط یا یک بهره با ابعاد 3/7 أ— 21 سانتی متر 3- قلمدان عادی یا دو بهره با ابعاد 4/4 أ— 23/5 سانتی متر 4- قلمدان بزرگ یا سه بهره با ابعاد 5/5 أ— 28 سانتی متر هر قلمدان در ساده‌ترین فرم از یک غلاف و یک زبانه یا کشو تشکیل می‌شود و برای ساخت هر یک بهتر است از قالبی جداگانه استفاده شود. قالب‌ها را معمولاً از چوب‌های سختی چون گردو می‌سازند. از قلمدان‌سازان معروف در دوره قاجار که قلمدان مقوایی می‌ساختند، می‌توان به «میرزا ابوالقاسم طباطبایی»، «مشهدی حسن تهرانی»، «کریم مقواساز» اشاره کرد. قیمت و ارزش یک قلمدان معمولاً بستگی به کیفیت نقوش آن داشت به طوری که نوشته‌اند در سال‌های آخر سلطنت ناصرالدین شاه، نقاشان قلمدان فقط برای تزیین یک قلمدان گاه تا پنجاه تومان اجرت می‌گرفتند و این مبلغ در مقایسه با نان که هر سه کیلو، فقط یک قران قیمت داشت قیمت قابل توجهی بود. از قلمدان‌سازان معروف در دوره قاجار که قلمدان مقوایی می‌ساختند، می‌توان به «میرزا ابوالقاسم طباطبایی»، «مشهدی حسن تهرانی»، «کریم مقواساز» اشاره کرد تزئینات قلمدان برای تزیین قلودان ها اصولا بر روی آنها نقاشی هایی از گل و مرغ انجام می دادند. در دوران صفویه و زندیه بیشتر قلمدان ها مزین به نقوشی این چنین هستند. اولین قلمدان نگار به عقیده دکتر رویین پاکباز، محتملا محمد زمان بوده است. وی از هنرمدندان اواخر عهد صفویه است که بیشتر به نقاش فرنگی سازی شهره است. برخی منابع نیز پسر وی محمد علی بن محمد زمان را که نقاش عهد زند و قاجار است به عنوان اولین نقاش قلمدان و گل و مرغ معرفی می کنند. در دوران قاجاریه با ورود هنرهای غربی و شیفتگی هنرمندان ایرانی به هنر غربی نقاشی از منظره، ابنیه معماری و حیوانات نیز بر روی قلمدان ها رواج یافت. تکنیک قلمدان نگاری اصولا نقاشی بر روی قلمدان به نقاشی زیرلاکی شهرت دارد چراکه بعد از آماده سازی بستر، روی آن را با آبرنگ نقاشی می کردند و بعد از اتمام کار، بر روی نقاشی روغن کمان می زندد. روغن کمان که جلوه ای مانند ورنی در نقاشی رنگ و روغن دارد، از ترکیب روغن جلا، بزرک و روغن سندروس بدست می آید و علاوه بر اینکه به عنوان یک محافظ عمل می کند، به نقاشی نیز جلوه ای خاص می بخشد و سطح آن را براق و شیشه ای جلوه می دهد.
