خانواده ها را از حیث کیفیّت روابط درونی و میزان استحکام آن ها می توان به سه تیپ تقسیم نمود که هر یک ویژگی ها و مفاهیم خاص خود را داراست. این تیپ ها عبارتند از:

الف- خانواده متزلزل

ب- خانواده متعادل

ج- خانواده متکامل

 

از الگوهای خانوادگی مذکور، ابتدا، خانواده متزلزل را به لحاظ آسیب پذیری و آسیب زدایی آن مورد بحث و بررسی قرار می دهیم و ویژگی های آن را ارائه می کنیم.

 

1- خانواده متزلزل، از هدف اصلی خویش بازمانده، آرمانش را از دست داده است.

2- خانواده متزلزل، از درون تهی گشته، با هر ضربه، بیشتر می ریزد.

3- خانواده متزلزل، از روابط خصمانه و غیردوستانه آکنده است.

4- در خانواده متزلزل، مسئولیت ها به کنار رفته، «وانهادگی» بر آنها حاکم است.

5- در خانواده متزلزل، مدیریت، تجزیه شده، تصمیم گیری در آن به غایت دشوار است.

6- در خانواده متزلزل، جاذبه ای مکفی برای پای بندی اعضای آن به میثاق زندگی مشترک، وجود ندارد.

7- در خانواده متزلزل، فردای روشن و آینده امیدبخش وجود ندارد.

8- در خانواده متزلزل، انتقادها به شکلی ظالمانه، مستقیم و مستمر توسط اعضای آن از یکدیگر به عمل می آید.

 

بدون شک، همه افراد در پی دست یافتن به الگوی خانواده متعادل هستند و با این انگیزه به ازدواج روی می آورند، لیکن ابتدا باید معلوم نمود که خانواده متعادل چیست و شیوه تحقق آن کدام است؟ تا براساس آن ضابطه، بتوان داوری نمود و اختلاف ها را از میان برد.

- ( نقطه ) مرکز ثقل آن، مشخص و معلوم است.

- تساوی کشش ها و جاذبه ها، در پدیده متوازن، محرز است.

- شی ء متعادل، پس از مختصر حرکت و با ضربه وارده، واژگون نمی شود و مجدداً به تعادل پایدار خود بر می گردد.

- در پدیده متعادل، هر جزئی از اجزاء در موقعیت و جایگاه خویش، قرار گرفته است.

- توازن و تعادل، زیبایی می آفریند. شیء متعادل، موزون و جذاب است.

 

برخی از خصوصیات بارز افراد متعادل، نرمال و به هنجار، عبارتند از:

1- فرد متعادل از توانایی های خود، آگاهی دارد.

2- میان خواسته ها و داشته های فرد متعادل، نوعی تناسب و تلازم منطقی برقرار است. به این مفهوم که شعاع خواسته ها و انتظارات فرد از خویش، براساس توانایی هایش حدّ می خورد و تنظیم می شود.

3- فرد متعادل، روابط خود را با دیگران، براساس توازن و تعادل، برقرار می نماید و از افراط و تفریط در مناسباتش به دور است.

4- نوعی هماهنگی و هم خوانی در کلیه رفتارها و عناصر شخصیتی فرد متعادل، مشاهده می شود. یعنی نه تنها رابطه منطقی میان گفتار و کردار وی وجود دارد، بلکه اجزای گفتار وی از یک نوع وحدت و هماهنگی آکنده است و در عملکردهایش نیز تضاد وجود ندارد.

منظور از خانواده متعادل، سازمان فاقد عیب و نقص نمی باشد، بلکه این مفهوم به شبکه ای از روابط متقابل اطلاق می شود که اعضای آن درگیر با مشکلات و موانع احتمالی بوده و ضعف های کم و بیش قابل اعتنایی نیز دارند

تصویر واقع بینانه از خانواده متعادل، نوعی بصیرت و اعتماد به نفس در انسان می آفریند. منظور از خانواده متعادل، سازمان فاقد عیب و نقص نمی باشد، بلکه این مفهوم به شبکه ای از روابط متقابل اطلاق می شود که اعضای آن درگیر با مشکلات و موانع احتمالی بوده و ضعف های کم و بیش قابل اعتنایی نیز دارند، لیکن در مقابله با موارد مذکور، شیوه منطقی اتخاذ می کنند و برای مسایل، اهمیتی درخور آنها قائل می شوند (تناسب بین کنش و واکنش) و در برابر موقعیت های دشوار که ناگزیر از انتخاب باشند، تصمیم به موقع و مقتضی اتخاذ می کنند.

به طور خلاصه، خانواده متعادل ، به مجموعه ای اطلاق می شود که علاوه بر حفظ موقعیت و جایگاه هر یک از اعضای آن، دارای ویژگی هایی باشد که در درس های همین کتاب دوازده مورد از آن ها را شرح خواهیم داد.

 

آیا خانواده متعادل، منظور نهایی ما را محقق خواهد نمود؟

و آیا در ورای دستیابی به خانواده متعادل، می توان تصویری از خانواده ای برتر در بستر زندگی پویا و متحول، ترسیم نمود؟

و بالاخره آیا آرمان ها و هدف های زوجین، پس از نیل به زندگی متعادل، از باروری و حرکت باز خواهند ایستاد و زندگی عقیم و راکد باقی خواهد ماند؟

خانواده

روان شناسان مکتب کمال معتقدند که خانواده پس از حصول تعادل، به تکامل و بالندگی می رسد و آن زمانی است که حداکثر قابلیت ها و توانایی های وجودی اعضای آن (خانواده)، کشف شود و مورد پرورش و توسعه و گسترش قرار گیرد.

در چنین صورتی، اعضای خانواده متکامل، نه تنها خود مشکلی ندارند و از تعادل لازم برخوردارند، بلکه «مشکل زد» نیز هستند و در رفع آسیب های روانی و اجتماعی سایرین و خانواده های وابسته، گام بر می دارند.

اعضای خانواده متکامل، هدف هایی فراتر از منافع شخصی در سر می پرورانند و علاوه بر آن، مستقل از اظهار نظرها و داوری های مردم عمل می کنند؛ هم به لحاظ درستی عمل شان و هم از جنبه اتکا به معیارهای مطمئن و دقیقی که در ارزیابی هر رفتار، از آن برخوردارند. مهمترین وارزشمندترین نقش خانواده تأمین محبت واقعی وسرپرستی وحمایت از فرزندان خود را برعهده گرفته وآنان را در زمانی كه نیاز به حمایت ویاری پدر ومادر دارند در اجتماع تنها وبی پناه رها نسازد. افرادی كه از حمایت خانواده محرومند نه تنها از نظر عاطفی واخلاقی دچار كمبود هستند بلكه در مقابل مشكلات فراوان خارج از خانواده تنها وبی یار می مانند وهمواره در معرض فساد وتباهی قرار دارند.پیامبر مكرم اسلام (ص) می فرمایند:« هیچ بنیاد اسلامی نزد خداوند پسندیده تر از بنای ازدواج وخانواده نیست ». بر همین مبنا در مقدمه‌ی قانون اساسی تصرح شده است كه « خانواده واحد بنیادین جامعه وكانون اصلی ورشد وتعالی انسان است و توافق عقیدتی وآرمانی در تشكیل خانواده كه زمینه ساز اصل حركت تكاملی ورشد یابنده انسان است، اصل اساسی بوده وفراهم كردن امكانات جهت نیل به این مقصود از وظایف حكومت اسلامی است ».